Nỗi lo đóng cửa của tiểu thương vì thiếu hoá đơn, chứng từ trong môi trường kinh doanh mới

Thứ bảy - 14/06/2025 11:45

Trong bối cảnh Chính phủ đẩy mạnh công tác quản lý thuế và minh bạch hóa các giao dịch kinh doanh, cộng đồng tiểu thương tại Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có liên quan đến quy định về hóa đơn, chứng từ. Nỗi lo lắng về khả năng không thể tiếp tục hoạt động, thậm chí phải đóng cửa vì không đáp ứng được yêu cầu về nguồn gốc hàng hóa và chứng từ hợp lệ, đang bao trùm nhiều khu chợ truyền thống và các cửa hàng nhỏ lẻ.

Những quy định mới, dù mang mục đích tích cực là tạo môi trường kinh doanh lành mạnh và chống thất thu thuế, lại đang đặt ra một bài toán khó cho hàng triệu hộ kinh doanh cá thể, vốn từ lâu đã quen với phương thức giao dịch truyền thống, ít giấy tờ.

Bối cảnh thay đổi quy định và áp lực mới

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã có những bước đi mạnh mẽ trong việc hiện đại hóa công tác quản lý thuế, đặc biệt là thông qua việc triển khai hóa đơn điện tử và siết chặt các quy định về chứng từ mua bán hàng hóa. Mục tiêu là để kiểm soát chặt chẽ hơn dòng tiền, chống buôn lậu, gian lận thương mại và tạo sự công bằng giữa các loại hình doanh nghiệp.
Tuy nhiên, chính sách này lại tạo ra áp lực trực tiếp lên mô hình kinh doanh truyền thống của các tiểu thương. Phần lớn các hộ kinh doanh nhỏ lẻ có chuỗi cung ứng đặc thù, thường xuyên mua hàng từ các nguồn không chính thức như:

Các xưởng sản xuất nhỏ, hộ gia đình: Nhiều xưởng thủ công, sản xuất nhỏ lẻ không đủ điều kiện hoặc không có nhu cầu xuất hóa đơn.
Nông dân, người nuôi trồng trực tiếp: Các sản phẩm nông nghiệp, thủy hải sản thường được thu mua trực tiếp từ nông dân, ngư dân mà không có hóa đơn chứng từ.
Các mối buôn nhỏ, cá nhân: Nhiều tiểu thương nhập hàng từ các "đầu mối" nhỏ lẻ, chưa đăng ký kinh doanh chính thức, hoặc các cá nhân bán hàng không xuất hóa đơn.

Việc thiếu hóa đơn đầu vào từ các nguồn này khiến tiểu thương không thể chứng minh được nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa một cách hợp lệ theo yêu cầu của cơ quan quản lý.

Những khó khăn cốt lõi mà tiểu thương đang gặp phải

Nỗi lo của tiểu thương không phải không có cơ sở, khi họ phải đối mặt với nhiều rào cản thực tế:

Khó khăn trong việc lấy hóa đơn từ nhà cung cấp: Đây là vấn đề nan giải nhất. Khi các nhà cung cấp là hộ sản xuất nhỏ, nông dân, hoặc các mối buôn không có tư cách pháp nhân xuất hóa đơn, tiểu thương gần như không thể có được chứng từ hợp lệ cho hàng hóa đầu vào của mình. Việc đòi hỏi hóa đơn sẽ phá vỡ chuỗi cung ứng truyền thống, vốn dựa trên niềm tin và quan hệ cá nhân.
Vấn đề với hàng tồn kho cũ: Nhiều tiểu thương có lượng hàng tồn kho lớn, đã nhập về từ lâu theo phương thức truyền thống và không có hóa đơn, chứng từ đầy đủ. Các quy định mới đặt ra câu hỏi lớn về cách xử lý số hàng này, làm thế nào để chứng minh nguồn gốc khi không có giấy tờ từ trước.
Thiếu kiến thức và kinh nghiệm về hóa đơn điện tử: Mặc dù hóa đơn điện tử được xem là giải pháp tương lai, nhưng nhiều tiểu thương vẫn còn hạn chế về kỹ năng công nghệ thông tin, chưa quen với việc sử dụng phần mềm, quy trình điện tử. Việc chuyển đổi đột ngột sang hóa đơn điện tử mà không có sự hỗ trợ, đào tạo đầy đủ là một thách thức lớn.
Áp lực chứng minh nguồn gốc, xuất xứ: Khi các cơ quan chức năng kiểm tra, tiểu thương phải xuất trình đầy đủ hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc hợp pháp của hàng hóa. Nếu không có, họ đối mặt với rủi ro bị phạt nặng, tịch thu hàng hóa hoặc thậm chí là truy cứu trách nhiệm pháp lý.

Hệ luỵ và nổi lo đóng cửa do không thể tuân thủ

Những khó khăn trên đang đẩy nhiều tiểu thương vào tình thế tiến thoái lưỡng nan, dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng:

Mất khách hàng lớn: Nhiều khách hàng là doanh nghiệp (ví dụ: nhà hàng, khách sạn, siêu thị mini...) yêu cầu hóa đơn đỏ hoặc hóa đơn điện tử để hạch toán chi phí. Nếu tiểu thương không thể cung cấp, họ sẽ mất đi những mối làm ăn lớn, có thể chiếm phần đáng kể doanh thu.
Tăng chi phí hoạt động: Một số tiểu thương có thể phải tìm cách "mua hóa đơn" trái phép (ngược lại với mục đích minh bạch hóa), hoặc phải chi trả thêm để thuyết phục nhà cung cấp nhỏ xuất hóa đơn, làm tăng chi phí đầu vào và giảm sức cạnh tranh.
Rủi ro pháp lý và phạt hành chính: Hoạt động không có chứng từ hợp lệ đồng nghĩa với việc đối diện thường trực với nguy cơ bị cơ quan thuế, quản lý thị trường kiểm tra, xử phạt. Các mức phạt có thể rất lớn, vượt quá khả năng tài chính của nhiều hộ kinh doanh nhỏ.
Nguy cơ đóng cửa kinh doanh: Đối với nhiều tiểu thương, việc điều chỉnh toàn bộ chuỗi cung ứng và quy trình hoạt động để tuân thủ quy định mới là một gánh nặng quá sức. Họ không biết phải xoay sở ra sao, và lựa chọn cuối cùng có thể là buộc phải dừng kinh doanh. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sinh kế của hàng nghìn hộ gia đình mà còn gây xáo trộn thị trường, giảm tính đa dạng và sự linh hoạt của nền kinh tế.

Kiến nghị và mong muốn từ cộng đồng tiểu thương

Trước những khó khăn chồng chất, cộng đồng tiểu thương bày tỏ mong muốn nhận được sự hỗ trợ và thấu hiểu từ phía cơ quan quản lý:

Hướng dẫn cụ thể và dễ hiểu: Cần có những văn bản hướng dẫn chi tiết, đơn giản, phù hợp với đặc thù kinh doanh của tiểu thương, thay vì chỉ áp dụng chung các quy định cho doanh nghiệp lớn.
Giai đoạn chuyển tiếp hợp lý: Tiểu thương cần một khoảng thời gian đủ dài để thích nghi, điều chỉnh chuỗi cung ứng, tìm kiếm nhà cung cấp có hóa đơn hoặc thay đổi mô hình kinh doanh. Việc áp dụng đột ngột có thể gây sốc cho thị trường.
Hỗ trợ triển khai hóa đơn điện tử: Cần có các chương trình tập huấn miễn phí, đơn giản hóa quy trình đăng ký và sử dụng hóa đơn điện tử cho hộ kinh doanh cá thể, thậm chí có thể xem xét cung cấp miễn phí phần mềm hoặc dịch vụ hỗ trợ ban đầu.
Giải pháp cho hàng tồn kho cũ: Đề nghị có cơ chế đặc biệt để xử lý số hàng hóa đã nhập về trước thời điểm áp dụng quy định mới mà không có hóa đơn, tránh tình trạng bị phạt oan.

Kết luận

Việc siết chặt quản lý thuế và yêu cầu về hóa đơn, chứng từ là xu thế tất yếu để phát triển nền kinh tế minh bạch, hiệu quả. Tuy nhiên, đối với một phân khúc quan trọng như tiểu thương, lực lượng đóng góp không nhỏ vào việc lưu thông hàng hóa và giải quyết việc làm, cần có những chính sách linh hoạt, phù hợp với đặc thù. Đảm bảo sự cân bằng giữa mục tiêu quản lý và việc tạo điều kiện cho các hộ kinh doanh nhỏ tồn tại, phát triển sẽ là chìa khóa để giữ vững sự ổn định và đa dạng của thị trường nội địa, tránh những hệ lụy đáng tiếc cho nền kinh tế và xã hội.

Tác giả bài viết: VINACO.WORK